Zmiany w gospodarce oraz organizacji pracy powodują, że od młodych ludzi wchodzących na rynek pracy wymaga się coraz wyższych, a zarazem zmieniających się kwalifikacji. Jak zatem przygotować młodzież do wyboru zawodu? Odpowiedź daje samorząd gospodarczy rzemiosła, który nadzoruje przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników w rzemiośle, udziela pomocy merytorycznej i organizacyjnej rzemieślnikom szkolącym uczniów, a także tworzy i prowadzi branżowe szkoły rzemieślnicze.
Ponad połowa pracowników wykształconych w systemie dualnym to efekt pracy rzemieślników. Szkoły powstające z inicjatywy cechów lub izb rzemieślniczych oferują obecnie kształcenie w około 60 zawodach – zarówno tradycyjnych o charakterze unikatowym i niszowym, jak i takich, które wiążą się z wykorzystaniem nowoczesnych technologii.
Istota branżowych szkół rzemieślniczych
Branżowe szkoły rzemieślnicze wpisują się w model dualnego kształcenia zawodowego, w którym zajęcia praktyczne uczniowie odbywają u rzemieślników, naukę przedmiotów ogólnych i zawodowych w szkole, a całość procesu spajają prawnie i organizacyjnie cechy i izby rzemieślnicze.
Wypracowano różne formy prawne prowadzenia branżowych szkół rzemieślniczych:
niepubliczna szkoła zawodowa, której organem prowadzącym jest izba rzemieślnicza lub cech. Niepubliczna szkoła z uprawnieniami szkoły publicznej ma prawo do dotacji (gwarantowana wysokość równa subwencji określonej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej);
publiczna szkoła zawodowa, której prowadzenie na podstawie umowy zawartej z jednostką samorządu terytorialnego zostało przekazane innemu podmiotowi, na przykład izbie rzemieślniczej;
publiczna szkoła zawodowa pod patronatem rzemiosła (umowa o współpracy pomiędzy izbą rzemieślniczą lub cechem a szkołą).
Pierwsze szkoły niepubliczne, utworzone z inicjatywy organizacji rzemiosła, pojawiły się już w 1993 r. Obecnie działają 43 branżowe szkoły rzemieślnicze, w których pracuje 923 nauczycieli i kształci się ponad 8 tys. uczniów. Do tej pory mury tych placówek opuściło ponad 23 tys. absolwentów.
Dlaczego rzemiosło tworzy własne szkoły?
Branżowe szkoły rzemieślnicze to odpowiedź na zmniejszanie w szkołach publicznych wymiaru godzin przeznaczonych na zajęcia praktyczne na rzecz kształcenia ogólnego. To tutaj uczniowie o wiele szybciej i łatwiej nabywają potrzebnej im praktyki zawodowej. Przy tym udział pracodawców-rzemieślników w diagnozowaniu wiedzy i umiejętności uczniów pozwala również na bieżące korygowanie treści kształcenia. Dzięki temu branżowe szkoły rzemieślnicze mogą dostosowywać podstawę programową i materiały dydaktyczne do współczesnych realiów rynku pracy.
Innym powodem tworzenia branżowych szkół rzemieślniczych jest zauważalny w Polsce brak wykwalifikowanych pracowników. Na liście zawodów deficytowych w raporcie podsumowującym wyniki ogólnopolskiego badania „Barometr zawodów 2024” znalazły się m.in.: cieśla i stolarz budowlany, dekarz i blacharz budowlany, elektryk, elektromechanik i elektromonter, kierowca autobusu, kierowca samochodu ciężarowego i kierowca ciągnika siodłowego, kucharz, magazynier, mechanik pojazdów samochodowych, monter instalacji budowlanych, murarz i tynkarz, operator i mechanik sprzętu do robót ziemnych, operator obrabiarek skrawających, pracownik robót wykończeniowych w budownictwie, robotnik budowlany, spawacz i ślusarz. Rzemiosło kształci zatem w wielu istotnych dla gospodarki dziedzinach.
Najważniejszym argumentem przemawiającym za nauką zawodu w systemie oferowanym przez rzemiosło jest jednak relacja mistrz-uczeń. Dzisiejsze rynkowe nastawienie do oświaty opiera się na dokonywaniu transakcji między usługodawcami i usługobiorcami, a niemal całkowicie wyklucza relacje wychowawcze, spotkanie czy dialog. Tymczasem branżowe szkoły rzemieślnicze doceniają współpracę z pracodawcami, ponieważ mają świadomość tego, jak ważne jest, by był ktoś, kto wprowadzi uczniów w arkana zawodu. Głównym celem przygotowania zawodowego w rzemiośle jest dążenie do osiągnięcia mistrzostwa, a nie tylko ukończenie szkoły, uzyskanie tytułu czeladnika czy zatrudnienie.
Co wyróżnia branżowe szkoły rzemieślnicze?
Nauka w branżowej szkole rzemieślniczej I stopnia gwarantuje:
status młodocianego pracownika, umowę o pracę i wynagrodzenie,
rozwijanie umiejętności praktycznych poszukiwanych na rynku pracy,
tytuł czeladnika w zawodzie, honorowany w krajach Unii Europejskiej,
potencjalne zatrudnienie w miejscu odbywania praktyk zawodowych,
stypendia i staże zagraniczne dla najlepszych uczniów,
przygotowanie do założenia i prowadzenia własnej firmy rzemieślniczej,
udział w wielu konkursach branżowych, na przykład Otwartych Mistrzostwach Fryzjerstwa Polskiego, Ogólnopolskim Turnieju Cukierniczym im. Wojciecha Kandulskiego, Ogólnopolskim Turnieju Kucharskim, Turnieju Budowlanym „Złota Kielnia”.
W zespołach szkół prowadzonych przez rzemiosło występują także licea ogólnokształcące i branżowe szkoły II stopnia, co tworzy dla młodzieży dogodne warunki do zdobywania nowych kwalifikacji, zdania matury czy kontynuacji nauki na studiach.
Polski Inkubator Rzemiosła
Pracownicy branżowych szkół rzemieślniczych oraz przedstawiciele izb rzemieślniczych działają przede wszystkim na rzecz zmiany nastawienia absolwentów szkół podstawowych i ich rodziców do kształcenia zawodowego w Polsce, w tym podejmowania nauki zawodu w miejscu pracy. Cel ten realizują m.in. poprzez wsparcie finansowe oferowane dzięki programowi Polski Inkubator Rzemiosła, który zakłada rozwój potencjału infrastrukturalnego i organizacyjnego samorządu gospodarczego rzemiosła, jego przedsiębiorczości i kształcenia dualnego. 15 października w siedzibie Związku Rzemiosła Polskiego w Warszawie odbędzie się gala „Szkoły Rzemiosła”, podczas której zostaną wręczone wyróżnienia przedstawicielom izb rzemieślniczych i branżowych szkół rzemieślniczych za wybitne osiągnięcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze.
Justyna Kądziela zastępca dyrektora Zespołu Oświaty Zawodowej i Problematyki Społecznej, Związek Rzemiosła Polskiego
