Rozważając temat edukacji zawodowej młodzieży, trzeba się zmierzyć z wieloma problemami i pytaniami. Wielu nauczycielom, w kontekście analizy relacji nauczyciel – uczeń, nasuwają się następujące dylematy: czy pasję można stworzyć, czego potrzeba uczniowi w XXI w., dlaczego tak trudno dostosować szkołę do współczesnej edukacji, kto decyduje o tym, czy uczeń jest zmotywowany, kto popełnia błędy i po co one nam są. Najważniejsza dla nauczycieli przedmiotów zawodowych staje się więc kwestia, jak kształcić pokolenie młodych innowatorów, aby zmieniali świat na lepszy.
Edukacja powinna odpowiadać na potrzeby naukowe uczniów
Nauka w szkole, nawet pomimo zajęć praktycznych w salach laboratoryjnych, znacznie odbiega od pracy w rzeczywistych warunkach technologicznych. Dominuje nauczanie zbiorowe, a niekiedy to oceny stają się dla uczniów celem. Powstaje zatem pytanie, czy umiejętności i zaawansowana wiedza wyniesione ze szkoły wystarczą, aby być konkurencyjnym na rynku pracy. Dlatego od początku pracy zabieram uczniów na wycieczki zawodoznawcze. Uczniom technikum wizyty w takich firmach, jak Steelpress, Volkswagen Poznań – zakład w Swarzędzu, DMG MORI, H. Cegielski-Poznań mają uzmysłowić, na jakim stanowisku pracy chcieliby pracować i jaką firmę wybrać, aby odbyć ciekawe praktyki zawodowe. Wizyty w Centrum Nauki Kopernik, na Politechnice Poznańskiej – w pracowniach Wydziału Automatyki, Robotyki i Elektrotechniki – miały natomiast wskazać uczniom dalszą drogę rozwoju naukowego. Wycieczki zawodoznawcze to jednak nie wszystko. Edukację trzeba traktować przede wszystkim jako odpowiedź na potrzeby naukowe uczniów. Należy umieć dostrzec indywidualny potencjał ucznia, jednocześnie dbając o zapalenie iskierki innowacji. W tym kontekście we wrześniu 2017 r. wspólnie z nauczycielami Marcinem Kęparą i Jackiem Podleskim wprowadziliśmy dla zawodu technik mechatronik innowację pedagogiczną „Uzupełnienie wiedzy i kompetencji uczniów w świetle nowoczesnej, praktycznej nauki zawodu”. Do efektów innowacji można zaliczyć poprawę skuteczności i szybkości wykonywania obliczeń obwodów elektrycznych wraz z przygotowaniem podstaw do pisania algorytmów programów i aplikacji komputerowych oraz umiejętność projektowania, a także wykonywania układów i interfejsów. W związku z zastosowaniem szerokiej wiedzy technicznej innowacja umożliwia porównanie kształcenia praktycznego w różnych rejonach kraju. W celu uzupełnienia kompetencji uczniów organizuję również w szkole kursy i egzaminy SEP na uprawnienia elektryczne w zakresie eksploatacji do 1kV.
Zastosowanie opisanych rozwiązań zaowocowało osiągnięciami uczniów w konkursach ogólnopolskich. Do najważniejszych dokonań zaliczyć można:
2016 r.
-
Artur Przydanek – uczestnictwo w etapie ogólnopolskim Olimpiady Innowacji Technicznych i Wynalazczości (OITiW) za prace „QuadWheel elektryczny pojazd do przemieszczania się” oraz „Dodatkowy przycisk do smartfona”;
2017 r.
-
Konrad Szafer – uzyskanie tytułu finalisty w etapie ogólnopolskim OITiW za pracę „Biomimetyczny egzoszkielet”;
2018 r.
-
Konrad Szafer i Mikołaj Zieliński – zdobycie tytułu finalisty w etapie ogólnopolskim OITiW za pracę „Bioniczna proteza kończyny górnej człowieka”;
2019 r.
-
Mikołaj Zieliński – zajęcie I miejsca indywidualnie w konkursie o Tytuł Supertechnika Mechatronika;
-
Jan Olejniczak i Mikołaj Zieliński – zajęcie II miejsca drużynowo w konkursie o Tytuł Supertechnika Mechatronika;
-
Jan Olejniczak, Konrad Szafer i Mikołaj Zieliński – zajęcie I miejsca i tytułu laureata za pracę „Bioniczna proteza ręki” oraz tytułu finalisty za pracę „Stanowisko do analizowania impulsów mięśniowych oraz ich praktycznego zastosowania w bionice” w etapie ogólnopolskim OITiW;
-
Konrad Szafer i Mikołaj Zieliński – awans do ogólnopolskiego finału Konkursu Naukowego E(x)plory z projektem „Prototyp bionicznej protezy górnej człowieka”.
Uzyskanie tytułu finalisty lub laureata w OITiW umożliwia zwolnienie ucznia z części teoretycznej egzaminu zawodowego z wynikiem 100 proc., a uzyskanie tytułu laureata – rozpoczęcie studiów na dowolnym kierunku.
Od lewej: Konrad Szafer, dr inż. Joanna Ratajczak i Mikołaj Zielinski
Uczniowie potrzebują wsparcia, a nie wyręczania
W kontekście doświadczeń związanych z udziałem uczniów w konkursach rysuje się pewien obraz modelu pracy nauczyciel – uczeń zorientowanej na osiągnięcie sukcesu. Przede wszystkim nauczyciel i uczeń muszą nadawać na tych samych falach. Nauczyciel przekazuje informacje, czyli wiedzę w formie struktury, którą sam tworzy. To od niego zależy, czy i jak zaciekawi swoich słuchaczy na zajęciach, to on decyduje o tym, jak uczniowie są zmotywowani. Może to uczynić poprzez interesujące lekcje czy zajęcia pozalekcyjne albo dzieląc się swoją pasją i dążeniami zawodowymi. Jednakże motywacja najlepiej uaktywnia się poprzez dokonywane wybory. Dlatego tak ważne jest, aby uczniowie mogli mieć wpływ na przebieg zajęć i współuczestniczyć w realizacji podstawy programowej oraz jej poszerzeniu w sposób dla siebie odpowiedni. Z doświadczeń związanych z pełnioną przeze mnie funkcją opiekuna naukowego wymienionych uczniów wynika również, że młodzież potrzebuje wsparcia, a nie wyręczania. Podczas pracy nad wspólnym projektem do każdego ucznia trzeba podejść indywidualnie, ponieważ każdy jest obdarzony innymi uzdolnieniami. Należy w szczególności pokazywać mu, gdzie i jak ma szukać pomysłów czy materiałów do pracy, uzmysławiać, że droga do sukcesu jest żmudna i wymaga ogromnej cierpliwości i staranności. Trzeba uświadomić wychowankom, że wszyscy popełniamy błędy. Każdy projekt powinien obejmować wnioski z popełnionych w trakcie prób błędów i nieważne jest, ile ich zrobimy, ważne, ile się dzięki nim nauczymy. Projekt dotyczący bionicznej protezy kończyny górnej człowieka ewaluował przez kilka lat. Najpierw, w 2017 r., prace nad egzoszkieletem rozpoczął Konrad Szafer. W 2018 r. do zespołu dołączył Mikołaj Zieliński, a w 2019 r. Jan Olejniczak. W trakcie pracy nad projektami zawsze występują problemy z nietypowymi wymaganiami organizatorów konkursów czy wsparciem technicznym, walka z czasem, konkurencją i plagiatami. Dlatego ważne jest współdziałanie zespołu nauczycieli różnych zawodów z uczniami i opiekunem projektu. Tak było i w tym przypadku. Uczniowie uzyskiwali wsparcie z dziedzin mechaniki i elektrotechniki, uczyli się dodatkowo obsługi programu AutoCAD, spędzali wiele godzin w pracowni obrabiarek, projektując i wykonując detale niezbędne do funkcjonowania ich projektu. Dzięki wsparciu nauczyciela zawodu Jacka Podleskiego nawiązali również współpracę z Akademią Medyczną w Poznaniu, żeby rozszerzyć badania nad działaniem i funkcjonalnością protezy. Wielokrotnie w pracy nad projektami pomagałam uczniom nawiązywać kontakty z firmami w celu zdobycia konkretnych elementów składowych projektu czy funduszy na realizację pracy. Uczyłam ich też pisania opracowań i tworzenia prezentacji multimedialnych. Patrzyłam, jak z roku na rok radzą sobie coraz lepiej, a ich dokumentacje techniczne stają się niemal perfekcyjne. Podczas pracy z uczniami nauczyłam się też ich słuchać, szczególnie w chwilach zwątpienia i niepowodzeń. Dzieliłam się z nimi swoimi doświadczeniami, starając się być przewodnikiem, który nigdy nie wyręcza podopiecznych w pracy.
Ważna społeczna misja
Jak powiedział Henry Adams: „Nauczyciel ociera się o wieczność. Nigdy nie może stwierdzić, gdzie kończy się jego wpływ”. Etos nauczyciela związany był zawsze z przekonaniem, że każdy nauczyciel i wychowawca ma niezwykle ważną społeczną misję wychowania młodego pokolenia. Powinien być dla swoich wychowanków wzorem dojrzałej osobowości, która jest odpowiedzialna za siebie i innych, prowadzić uczniów tak, aby byli otwarci na nowe wyzwania, innowacje, budzić w nich ciekawość świata, wspólnie z nimi celebrować sukcesy, ale też wspólnie wyciągać wnioski z porażek. Swoją postawą, inicjatywą i pomysłami powinien skłaniać podopiecznych, aby rzetelną wiedzę otrzymaną w szkole przekształcali w innowacje, dzięki którym mogą pomagać innym, zmieniać świat na lepszy i wdrażać w projekty swoich następców.
Joanna Ratajczak
DR INŻ. JOANNA RATAJCZAK
W 2008 r. ukończyła studia na Politechnice Poznańskiej na kierunku elektrotechnika, specjalność układy elektryczne i informatyczne w przemyśle i pojazdach, profil dyplomowania – technika świetlna. Jest absolwentką studiów doktoranckich „Nowoczesna inżynieria elektryczna i informacyjna” na Wydziale Elektrycznym i studiów podyplomowych „Kompetencje edukacyjne w obszarze przedmiotów politechnicznych” na Politechnice Poznańskiej oraz studiów podyplomowych „Psychologia społeczna w praktyce” na Uniwersytecie SWPS. W 2014 r. obroniła rozprawę doktorską pt. „Widmowo-termiczne aspekty symulacji promieniowania słonecznego”, uzyskując stopień doktora nauk technicznych w zakresie elektrotechniki. Od 2012 r. zawodowo związana ze szkolnictwem. W latach 2012-2020 była zatrudniona na stanowisku nauczyciela praktycznej nauki zawodu w Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Poznaniu. Od września 2020 r. pracuje jako nauczyciel przedmiotów zawodowych w Zespole Szkół nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich w Swarzędzu. Od kwietnia 2021 r. realizuje zadania doradcy metodycznego w Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu. Jest autorką 28 publikacji oraz książki „Oświetlenie iluminacyjne obiektów architektonicznych”.