Rzemiosło kojarzy się z kształceniem zawodowym. Chociaż system nauczania od lat jest modyfikowany, środowisko rzemieślnicze nadal oczekuje zmian, aby stał się jeszcze bardziej skuteczny.
1. Rozszerzenie listy zawodów pomocniczych.
Naukę zawodu podejmuje wielu uczniów z orzeczeniami o niepełnosprawności. Ponieważ nie mogą oni zdać egzaminu czeladniczego, pracodawcy, u których odbywali praktyczną naukę zawodu, nie mogą się ubiegać o dofinansowanie kosztów kształcenia. Trudną sytuację na rynku edukacyjnym poprawiłoby rozszerzenie listy zawodów pomocniczych o cukiernika, piekarza, przetwórcę mięsa itp.
2. Wprowadzenie przepisów umożliwiających przeprowadzanie kursów dokształcających w klasach wielozawodowych branżowych szkół I stopnia w formie e-learningu.
Ze względu na to, że większość uczniów branżowych szkół I stopnia uczęszcza do klas wielozawodowych, muszą oni uczestniczyć w kursach zawodowych organizowanych w specjalistycznych ośrodkach. Jest to bardzo źle oceniane, w szczególności ze względów wychowawczych, przez rzemieślników, rodziców i nauczycieli. Biorąc pod uwagę, że wszystkie szkoły branżowe wyposażone są w pracownie komputerowe, a podczas kursów przekazywana jest jedynie wiedza teoretyczna, warto rozważyć wprowadzenie szkoleń e-learningowych. Byłoby to bardzo korzystne ze względów wychowawczych, a ponadto zmniejszyłyby się koszty tych zajęć.
3. Obniżenie kwalifikacji wymaganych od instruktorów praktycznej nauki zawodu.
Jak wiemy, w 2019 r. ze względu na zbyt małą liczbę osób mających uprawnienia instruktora praktycznej nauki zawodu obniżono kryteria uprawniające do szkolenia młodocianych pracowników. Wystarczy tytuł czeladnika lub równorzędny i sześć lat praktyki zawodowej. To rozwiązanie jest powszechnie krytykowane w środowisku rzemieślniczym. Wydaje się, że uzupełnienie kwalifikacji o dyplom mistrzowski lub równorzędny w ciągu trzech lat od rozpoczęcia pełnienia funkcji instruktora praktycznej nauki zawodu byłoby uzasadnione.
4. Zmiana zasad przyznawania subwencji oświatowej na uczniów branżowych szkół I stopnia.
W ostatnich latach coraz większą rolę odgrywa kształcenie dualne, czyli prowadzone równolegle (przemiennie) w szkole oraz miejscu pracy. Rozwiązanie przyznające wyższą subwencję oświatową na uczniów, którzy nie są młodocianymi pracownikami, wydaje się przeczyć tej tezie.
Inną rażącą niesprawiedliwością jest brak refundacji wypłacanych przez pracodawcę wynagrodzeń, gdy uczeń powtarza klasę w szkole branżowej ze względu na oceny niedostateczne z przedmiotów teoretycznych. Nadmienić należy, że szkoła otrzymuje subwencję także na ucznia powtarzającego klasę.
5. Wprowadzenie przepisów umożliwiających interpretację pojęć „zawód wchodzący w zakres”, „zawód pokrewny” i „zawód zbliżony”, a także uznawanie kwalifikacji dotyczących instruktorów praktycznej nauki zawodu.
W przepisach regulujących kwestię kształcenia zawodowego jest wiele określeń, które mogą budzić wątpliwości, jak te przytoczone wyżej. Na pierwszy rzut oka wydają się one proste, ale gdy zaczniemy wchodzić w szczegóły, pojawiają się problemy. Precyzyjne definicje pozwoliłyby dokładnie określić, co te terminy oznaczają.
Innym problemem jest kwestia formalnych kwalifikacji instruktorów praktycznej nauki zawodu, którzy nabyli kwalifikacje, kończąc szkoły średnie lub uczelnie. Ustalenie, czy technik bądź inżynier mogą pełnić funkcję instruktora praktycznej nauki zawodu w zawodzie rzemieślniczym, byłoby bardziej pomocne. Zmieniające się nazwy zawodów i kierunków kształcenia na różnych poziomach powodują potrzebę rozstrzygnięcia tych kwestii z pomocą kuratoriów lub przedstawicieli Ministerstwa Edukacji Narodowej.
6. Zmiana przepisów prawa w zakresie przekazywania darowizn na rzecz szkół zarówno publicznych, jak i niepublicznych.
Zrównanie zasad w przepisach podatkowych dotyczących przekazywania darowizn przez przedsiębiorców na rzecz szkół branżowych jest bardzo potrzebne i oczekiwane przez środowisko rzemieślnicze. Wiele cechów i izb rzemieślniczych prowadzi branżowe szkoły I stopnia. Brak tych regulacji powoduje, że pracodawcy w ograniczonym zakresie mogą wspierać finansowo szkoły, w których uczą się ich młodociani pracownicy.
7. Wprowadzenie organizacji nauki zawodu w systemie przemiennym – tydzień nauki w szkole – tydzień na stanowiskach pracy.
W wielu szkołach ten system funkcjonuje i jest pozytywnie oceniany przez nauczycieli, pracodawców i uczniów. Dzięki temu młodociani pracownicy uczestniczą w pełniejszy sposób w realizacji różnych procesów technologicznych. W innych pojawia się problem przy podziale czasu na szkolenie praktyczne i teoretyczne. Pamiętać należy, iż reformując kształcenie zawodowe, wzorowano się na rozwiązaniach wprowadzonych w Niemczech, Francji czy Austrii, a tam uczniowie szkół zawodowych znacznie więcej czasu przeznaczają na szkolenie praktyczne niż teoretyczne.
8. Ujednolicenie zasad przyjmowania uczniów do branżowych szkół I stopnia i spisywania umów o praktyczną naukę zawodu.
Chodzi przede wszystkim o sytuację, gdy uczeń klasy wielozawodowej w branżowej szkole I stopnia zmienia zawód w trakcie roku szkolnego, co wiąże się z koniecznością spisania nowej umowy o pracę z nowym pracodawcą i określenie terminu jej zakończenia. Kolejnym problemem jest zmiana szkoły z technikum czy liceum na branżową szkołę I stopnia i także spisanie umowy o naukę zawodu poza formalnymi terminami przyjęć do szkoły. Często dzieje się tak, gdy uczeń zmienia szkołę w tym samym zespole szkół.
9. Wprowadzenie na listę zawodów szkolnictwa branżowego wszystkich zawodów rzemieślniczych, w których możliwa jest nauka u pracodawców-rzemieślników.
Obecnie część zawodów rzemieślniczych zaliczana jest do zawodów pozaszkolnych. To powoduje, iż młodzi ludzie albo nie podejmują nauki w tych zawodach, albo tracą możliwość kształcenia w szkołach branżowych. Wydaje się, że ustalenie, iż za przygotowanie teoretyczne zawodowe odpowiada mistrz szkolący, byłoby rozwiązaniem lepszym i umożliwiłoby kształcenie w zawodach mniej popularnych, jak np. wulkanizator, witrażysta, malarz-tapeciarz itp.
10. Młodociani obcokrajowcy a nauka zawodu.
Coraz liczniejszą grupę odbywających przygotowanie zawodowe w rzemiośle stanowią młodzi obcokrajowcy. W związku z tym pojawiają się pytania, np. na jaki okres pracodawcy-rzemieślnicy mogą spisać umowę o praktyczną naukę zawodu, jeśli rodzice mają zagwarantowany pobyt w Polsce na okres krótszy, niż zakłada umowa. Pamiętać należy przede wszystkim, że młodzi obcokrajowcy to szansa dla polskiego rynku pracy.
11. Promocja dualnego systemu kształcenia zawodowego – doradztwo zawodowe.
W ostatnich latach zmniejsza się zainteresowanie nauką w branżowych szkołach I stopnia, w niektórych miastach nie przekracza 5 proc. absolwentów szkół podstawowych. Młodzi ludzie wybierają głównie licea ogólnokształcące i technika. Rynek pracy potrzebuje z kolei wykwalifikowanych pracowników, którzy spełnialiby oczekiwania potencjalnych pracodawców. Odbywać się to może tylko dzięki bardzo dobrze prowadzonej, z udziałem państwa, promocji kształcenia zawodowego. Dodatkowym wzmocnieniem promocji tego kształcenia powinno być skuteczne doradztwo zawodowe w szkołach podstawowych.
12. Szkolenie osób dorosłych.
Zważywszy na niedobór pracowników w rzemiośle i nie tylko, godnym rozważenia jest pomysł szkolenia dorosłych. Obecnie praktycznie nie ma żadnych instrumentów zachęcających pracodawców do szkolenia osób pełnoletnich. Od 1 stycznia 2020 r. wzrosło najniższe wynagrodzenie, co powoduje, że kształcenie dorosłych staje się jeszcze trudniejsze. Aby pracodawcy chcieli podjąć działania w tym obszarze, musieliby mieć wsparcie finansowe państwa. Mam nadzieję, że zaproponowane zmiany znajdą zrozumienie decydentów i przyczynią się do jeszcze lepszego przygotowania kadr dla firm rzemieślniczych i innych pracodawców.
Tomasz Wika
Tomasz Wika
Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od 1997 r. pełni funkcję dyrektora Wielkopolskiej Izby Rzemieślniczej w Poznaniu. Jest ekspertem w zakresie kształcenia dualnego w rzemiośle oraz szkolnictwa zawodowego. Uczestniczył w wielu projektach badawczych i badawczo-wdrożeniowych, mających na celu m.in. promocję i rozwój rzemiosła oraz podnoszenie kompetencji mistrzów szkolących i członków komisji egzaminacyjnych. Kładzie nacisk na korzyści płynące z wymiany młodzieży w ramach programu Erasmus+. Uczestniczy w pracach zespołów Rady Dialogu Społecznego. Konsultuje akty prawne dotyczące m.in. prawa oświatowego i ustawy o rzemiośle. Jest mediatorem wpisanym na listę Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Wielkopolskiego Centrum Arbitrażu i Mediacji. Współpracuje ze Związkiem Rzemiosła Polskiego w Warszawie, Departamentem Edukacji i Nauki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, Centrum Wsparcia Rzemiosła, Kształcenia Dualnego i Zawodowego w Poznaniu oraz partnerskimi izbami rzemieślniczymi z Niemiec i Francji. Jest autorem wielu artykułów dotyczących kształcenia zawodowego w rzemiośle.