Rozwój technologii następuje tak szybko, że zmiany w programach nauczania powinny następować w każdym roku, co oznacza, że należałoby je wprowadzać jako specjalizacje, a nie zawód.
Kształcenie w zawodach kluczowych dla rozwoju przemysłu 4.0 – m.in. technik mechatronik, technik elektronik, technik automatyk i technik robotyk – w układzie klasowo-lekcyjnym nie zaspokaja potrzeb rynku. Rozwój technologii następuje tak szybko, że zmiany w programach nauczania powinny następować w każdym roku, co oznacza, że należałoby je wprowadzać jako specjalizacje, a nie zawód.
Podam przykład. W tym roku mój zespół wzmocnił młody elektronik – na początku jako uczeń ostatniej klasy technikum mechatronicznego, a od października student Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej. Zbiór i poziom jego umiejętności odpowiada już teraz poziomowi inżyniera elektronika. Z pewnością przewyższa poziom ucznia technikum mechatronicznego w zakresie elektroniki analogowej i cyfrowej. Programowanie mikroprocesorów, w czym jest świetny, w ogóle nie jest ujęte w programie nauczania. Wiedzę zdobył dzięki samodoskonaleniu – w czasie eksperymentów oraz na podstawie informacji, które można znaleźć w internecie i książkach. Dodatkowe umiejętności rozwijał więc nie według założonego programu nauczania, a realizując kolejne projekty oraz biorąc udział w wielu konkursach.
Metoda projektów jest znana i wykorzystywana w wielu szkołach. Jednak, aby była skuteczna, projekt powinien być przygotowywany indywidualnie lub z jednoznacznym podziałem zadań pomiędzy konkretnych uczniów i zakończony wykonaniem. Brak tego ostatniego jest problemem zarówno w szkole średniej, jak i na uczelni. Uważam, że dopiero metoda projektu zakończona wytworzeniem produktu lub podzespołu, a nie pozostawiona na etapie dokumentacji czy modeli 3D, pozwala na efektywne zdobywanie wiedzy i praktycznych umiejętności.
Problem niedostosowania systemu kształcenia do potrzeb nowoczesnego przemysłu można przedstawić również na przykładzie nauczania zawodu technik robotyk. Od 2021 r. uczniowie mogą go zdobywać najczęściej w szkołach, które już kształciły w zawodach mechatronik, elektronik czy automatyk. Zazwyczaj jednak w tych placówkach brakuje pracowni wyposażonych w roboty. A te są drogie – robot dopuszczony od 2024 r. kosztuje od 40 do 50 tys. zł za stanowisko, czyli wyposażenie pracowni to wydatek od 200 do 400 tys. zł. Wielu dyrektorów podjęło trud zdobycia funduszy unijnych na ten cel. Podziwiam i szczerze gratuluję. Zapewne powstaną piękne pracownie. Jednak nie jest to jedyna droga. Znacznie elastyczniejszym, a przy okazji generującym niższe koszty, sposobem jest wprowadzanie nowych zawodów w postaci dodatkowej specjalizacji. Główną zaletą tego rozwiązania jest prowadzenie kształcenia w zakresie specjalizacji przez pracodawców, firmy szkoleniowe itp. Inne korzyści to: korzystanie z wiedzy fachowców-edukatorów partnera, użytkowanie sprzętu partnera, uniknięcie problemu braku nauczycieli zawodu w wybranej specjalności, możliwość uruchomienia kilku specjalizacji w jednym roczniku, a także bezkosztowej zmiany specjalizacji w kolejnym roku w zależności od zapotrzebowania rynku lub oczekiwań uczniów. Ponadto, jeżeli specjalizacja ma zakończyć się egzaminem zgodnie ze standardem ZRK, to można go przeprowadzić w dowolnym terminie.
Jak realizować specjalizacje? Swoim doświadczeniem podzielił się Sławomir Kasprzak, dyrektor Zespołu Szkół Licealnych i Technicznych nr 1 w Warszawie – w Technikum Mechatronicznym nr 1 w roku szkolnym 2023/2024 realizowanych jest kilka specjalizacji w zawodzie technik mechatronik: Całkowita liczba godzin przeznaczonych na kształcenie zawodowe to 1824. Wynika z przemnożenia ujętych w ramowym planie nauczania godzin w danej klasie w 5-letnim technikum przez liczbę tygodni w każdym roku szkolnym. W klasach 1-3 to 34 tygodnie (w arkuszu organizacyjnym jest 38, ale część zajęć wypada ze względu na święta, wycieczki itp.), a w klasach czwartej i piątej – 30 tygodni. Praktyki zawodowe odbywają się w wymiarze 280 godzin, w klasie czwartej – siedem tygodni, dlatego przyjmuje się w niej 30 tygodni. Efekty kształcenia i kryteria weryfikacji zostały ujęte w programie modułowym. Tworzą go jednostki modułowe, ułożone z różnych efektów w ramach danej kwalifikacji. Takie rozwiązanie umożliwia wymianę nieaktualnych metod technologicznych lub wprowadzenie innych zadań zawodowych, realizowanych na podstawie zmienionej bazy kształcenia zawodowego. Obowiązkowe dwa egzaminy w zawodzie przeprowadzane są w czwartej klasie. W piątej klasie uczeń ma czas na egzaminy maturalne oraz na uzgodnioną z pracodawcą specjalizację – 210 godzin realizowanych w wybranym dniu tygodnia. Zakres tematyczny specjalizacji ustalony jest w formie efektów kształcenia przydatnych do wykonywania nauczanego zawodu.
